Үүсэл хөгжил

“Монголын анагаах ухааны түүх” бүтээл XXI зууны монголын шинжлэх ухааны том ололт

Академич Ш.Болд сүүлийн 20 гаруй жилд 458 бүтээл туурвиснаас 47 нь ном, сурах бичиг бөгөөд 15 нь англи, япон, монгол-төвөд хэлээр, монгол бичгээр тус тус хэвлэгджээ. Түүний бүтээлийн талаар эрдэмтдийн өгсөн шүүмж, саналыг нэгтгэн үзвэл дараах дүгнэлтийг хийж болохоор байна. Тэрбээр сүүлийн 20 жилийн судалгааны үр дүнд “Монголын анагаах ухааны түүх”-ийг иж бүрэн болгож чадлаа. Түүнчлэн “History and Development of Traditional Mongolian Medicine” нэрээр Монголын уламжлалт анагаах ухааны түүх, онол, ололт амжилтыг багтаасан номыг англи хэлээр бичиж хэвлүүлжээ. “Монголын анагаах ухааны түүх” ном анх “Монголын уламжлалт анагаах ухааны түүх” нэрээр 2006 онд дараа нь 2011 онд, 2013 онд 4 ботиор удаа дараа хэвлэгдсэн байна. “History and Development of Traditional Mongolian Medicine” ном 2002, 2009, 2013 онд тус тус хэвлэгдснээс сүүлийн хэвлэл нь дотроо 3 номоос бүрдэж байна. Ийм бүтээлч, эрдэмлэг, оюунлаг судлаач гарч ирсэн нь Монголын анагаах ухааны бахархал юм.
“Монголын уламжлалт анагаах ухааны түүх”-ийн 4 боть ном нь монголчуудын өвөг дээдэс, монголчууд өнгөрсөн түүхийн хугацаанд анагаах урлаг засал, эрүүл амьдрах ухааны талаар асар их зүйлийг бүтээснийг судлаачийн уйгагүй хөдөлмөр, хичээл зүтгэлээр нээн илрүүлж, олон талын нотолгоо, баримтанд түшиглэн бичсэн бүтээл бөгөөд үүгээрээ Монголын оюуны санг баяжуулахад хувь нэмрээ оруулжээ. Монголын уламжлалт анагаах ухааныг өрнө, дорнын уламжлалт ба орчин цагийн анагаах ухааны арга технологитой харьцуулан жишиж, өнөөдрийн өдөр хүртэл олон орны эрдэмтэн судлаачдын ойлгож ирсэн Монгол-Төвдийн анагаах ухаан гэсэн ойлголтыг Ш.Болдын судалгаа зуун наян хэмээр бүтэн өөрчилж өргөн утгаараа Монголын анагаах ухаан, явцуугаар бол Монголын уламжлалт анагаах ухаан гэсэн цоо шинэ нэр томъёо (термонологи)-г дэлхийн анагаах ухааны судлалд нэгэн мөр болон өгч чаджээ. Энэ бол шинжлэх ухааны “нээлт” мөн.
Социализмын үед Монголын анагаах ухааныг 1921 оноос эхэлсэн 90 жилийн түүхтэй гэсэн ахар мөчид ойлголтыг 5000 жилийн настай анагаах ухаан гэж баталлаа. Судлаач бүтээлдээ өөрийн орны анагаах ухааны үүсэл, хөгжил ололтыг олон арван эх сурвалжид тулгуурлан шинэчлэн тогтоож, онол, арга билиг, эмчилгээний талаар арав гаруй шинэ санааг олж дэвшүүлсэн нь онолын төдийгүй, эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх практикийн ач холбогдолтой болжээ.
Ш.Болдын бүтээлээс гадаад, дотоодын олон эрдэмтэд ишлэл авснаас АНУ-ын судлаач Craig R. Janes, Casey Hilliard. C Kletter, S Glasl, T. Thalhammer, S, БНСУ-ын эрдэмтэн Park Hwan-young, Румын Улсын эрдэмтэн Mihaela Serbulea нарыг дурдахын зэрэгцээ Franklin:Penn Libraries Catalog-д тавигдаж, БНХАУ-ын ӨМӨЗО, Японд зохиогчийн эрхийн дагуу зөвшөөрөл авч хэвлэсэн нь монгол эрдэмтний бүтээл дэлхийд үнэлэгдэж байгаагийн том жишээ юм.
Энэ бүхнээс үзэхэд Академич Шаравын Болдын монгол, англи хэлээр туурвисан Монголын анагаах ухааны түүхийн “таван цогц бүтээл” ач холбогдлоороо эх орны төдийгүй олон улсын шинжлэх ухааны эрэлт хэрэгцээнд хүрсэн  бүтээл болж чаджээ.